ว่านมหาลาภ หรือ ว่านหงสาวดี หรือ กวักหงษา ชื่อสามัญ Eucrosia ชื่อวิทยาศาสตร์ Eucrosia bicolor B. Reg. อยู่ในวงศ์ Family Amaryllidaceae มีถิ่นกำเนิดในประเทศเปรู (Peru) และเอกวาดอร์ (Ecuador) ทวีปอเมริกาใต้ เป็นไม้ทรงพุ่มเตี้ยคลุมดินสูงประมาณ 30 ซ.ม. ใบมีสีเขียวนวล ออกดอกตามธรรมชาติในเดือนเมษายน และพฤษภาคม ดอกมีสีแดงอมส้ม ก้านชูเกสรตัวผู้ (Filament) และเกสรตัวเมีย (Style) มีสีขาวยื่นยาวออกมา มีอับละองเกสรตัวผู้ (Anther) สีเหลืองสด ตัดกับก้านชูเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมีย ทำให้ช่อดอกสวยงามมาก ก้านช่อดอกสูง 60-100 ซ.ม. เป็นต้นไม้ที่เชื่อถือว่านำโชคลาภ จึงนิยมปลูกประดับตามอาคารบ้านเรือน และร้านค้าต่าง ๆ คู่กับว่านมหาโชค
ระบบรากของว่านมหาลาภ เป็นระบบรากฝอย (Fibrous root system) ออกจากส่วนของลำต้นที่เรียกกว่า Basal plate มี 35-40 รากต่อต้น รากมีสีขาวอวบน้ำ มีลักษณะกลมเรียวเล็กไปทางปลายราก ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางบริเวณโคนราก 0.20-0.30 ซ.ม. ยาว 15-20 ซ.ม. และมีรากแขนงบริเวณปลายราก
หัวของว่านมหาลาภ เป็น Tunicate bulb ประกอบด้วยใบเกล็ด (Scale) เรียงซ้อนกันเป็นหัวค่อนข้างแบน มีสีขาวและเปลือกหุ้มสีน้ำตาลขนาดของหัวแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับอายุและสภาพแวดล้อม หัวที่เจริญเติบโตเต็มที่ มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 5-7 ซ.ม. สูง 3-3.5 ซ.ม. ส่วนของลำต้นคือ Basal plate มีลักษณะตั้งตรงมีข้อปล้องสั้นมากอัดแน่นอยู่ด้านล่างของหัว
ใบ เป็นใบเดี่ยว รูปใบแบบ Oblanceolate. มีลักษณะฐานใบและปลายใบเล็กแคบส่วนบริเวณกลางใบกว้าง ใบยาว 20-24 ซ.ม. กว้าง 8-11 ซ.ม. มีสีเขียวนวล ขอบใบเรียบ ปลายใบแหลม มีเส้นกลางใบเป็นช่องลึกสีขาว 1 เส้น และเส้นใยเรียงตัวแบบขนานหลายคู่ ก้านใบตันแบนกว้าง 1-1.25 ซ.ม. ยาว 10-12 ซ.ม. ใบที่ออกจากหัวมีลักษณะแบนโผล่ออกมาแล้วขยายตัวเป็นแผ่นใหญ่ กว้างออกตามลำดับ ใบมีการจัดเรียงตัวแบบตรงกันข้าม (Opposite) โดยเกิดใบตรงกันข้ามสลับกันไป มี 2-3 ใบต่อต้น ถ้าอยู่ในสภาพชุ่มชื้นจะมีใบตลอดปี แต่ถ้าพบสภาพแห้งแล้ง จะทิ้งใบแล้วมีช่อดอกพร้อมใบ หรือมีช่อดอกแล้วจึงให้ใบตามมาภายหลัง
ลักษณะการออกดอกของว่านมหาลาภ ออกดอกโดยการเปลี่ยนตาข้างเป็นตาดอก (Indeterminate)
ช่อดอกของว่านชนิดนี้เป็นแบบ Umbel ออกดอกที่ปลายช่อดอกเป็นกลุ่ม ๆ ประมาณ 5-10 ดอกต่อช่อ ขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของต้น ก้านช่อดอกมีสีเขียว สูง 60-100 ซ.ม.
ดอกมีสีแดงอมส้ม บานครั้งละ 3-4 ดอก ลักษณะดอกเป็นกรวย ยาวประมาณ 5 ซ.ม. มีกลีบดอกสีส้มอมแดงโค้งงอ ก้านชูเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียมีสีขาวยื่นยาวออกมามาก อับละอองเกสรตัวผู้มีสีเหลืองสด ดอกตูมฐานรองดอกและก้านดอกจะมีสีเขียว
การขยายพันธุ์ว่านมหาลาภ
การขยายพันธุ์ว่านมหาลาภ ทำได้หลายวิธี ดังต่อไปนี้
- การแยก (Separation) เป็นวิธีที่นิยมทำกันมากโดยแยกเอาหัว (Bulb) และหัวย่อย (Bulblet) ไปลูก สามารถขยายพันธุ์ได้ประมาณ 10-20 เท่าต่อปี เพราะว่านมหาลาภมีการเกิดหัวย่อยเป็นจำนวนมาก
- การแบ่ง (Division) ต้องทำกับหัวที่มีขนาดใหญ่สามารถขยายพันธุ์ได้หลายแบบ แต่วิธีที่อาจจะให้ผลดีที่สุดคือแบ่งโดยวิธี Scoring
- การใช้เมล็ดขยายพันธุ์ ยังไม่สามารถทำได้ผลหรือกระทำกัน เพราะติดเมล็ดยากและมักจะแห้งเสียก่อนเมล็ดแก่
พื้นที่ปลูกว่านมหาลาภที่เหมาะสม
ว่านมหาลาภ เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนปนทราย มีการระบายน้ำดี อากาศแห้งและเย็น แสงแดดรำไรจนถึงแสงแดดเต็มที่ เป็นต้นไม้ที่ทนแสงแดดจัดได้แต่ต้องได้รับน้ำอย่างพอเพียง
วิธีปลูกว่านมหาลาภ
ดินที่ใช้ปลูกว่านชนิดนี้ ควรเป็นดินอุดมสมบูรณืปราศจากโรค มีการระบายน้ำดี ถ้าปลูกในกระถาง ควรหาวัตถุรองก้นกระถางเพื่อช่วยให้ระบายน้ำดีขึ้น
นำหัวว่านมหาลาภวางลงในดินที่เตรียมไว้กลบดินอย่าให้แน่นเกินไป ให้ส่วนของคอ (Neck) โผล่พ้นดิน เพื่อสะดวกในการแตกใบ และป้องกัน Bud rot จากน้ำขังหัว ใช้ 2-3 หัวต่อกระถางขนาด 10 นิ้ว และระยะปลูก 15-30 ซ.ม. ในแปลงปลูก
การดูแลรักษาว่านมหาลาภ
ให้ความชุ่มชื้นแก่ต้นส่วนมหาลาภอย่างสม่ำเสมอแต่ระวังอย่าให้น้ำขังแฉะ เพราะจะทำให้เกิด Bulb rot และใบเหลือง ให้ปุ๋ยสูตร N-P-K = 1:1:1 ประมาณ 500 ppm. ต่ออาทิตย์ ให้ต้นว่านชนิดนี้ได้รับแสงแดดรำไร แต่ถ้าจำเป็นต้องอยู่กลางแจ้งต้องเพิ่มความชุ่มชื้น เพื่อป้องกันใบไหม้
ว่านมหาลาภ นิยมปลูกเป็นไม้กระถาง ใช้ประดับตามอาคารบ้านเรือนและร้านค้า มีทรงพุ่มและช่อดอกสวยงาม สามารถใช้เป็นไม้ในร่มได้ดี นอกจากนี้ยังปลูกเป็นแปลงปลูกตามร่มเงาและกลางแจ้งได้อีกด้วย เป็นต้นไม้ที่เลี้ยงง่าย มีโรคแมลงรบกวนน้อยมาก โรคสำคัญที่พบได้แก่ โรคใบลายเหลืองซึ่งอาจจะเกิดจากเชื้อไวรัส โรคนี้มีข้อน่าสังเกตว่า ถ้าต้นอุดมสมบูรณ์อาการของโรคจะหายไป
ข้อควรรู้
ว่านมหาลาภ จะออกดอกเมื่อต้นฤดูฝน หลังจากฝนตกประมาณ 1-2 ครั้ง เมื่อดินชุ่มฉ่ำพอ ซึ่งจะตกประมาณเดือนพฤษภาคม โดยจะแทงช่อดอกขึ้นมาสูงประมาณ 50-100 ซ.ม. ดอกจะมีสีแดงแสด มองเหมือนนกกำลังยืน และออกดอกสม่ำเสมอเกือบทุกหัวที่สมบูรณ์ (เมื่อเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว) ซึ่งถ้าเราศึกษาจะเห็นว่า หัวชนิดนี้จะต้องผ่านหน้าแล้ง ตั้งแต่เดือนตุลาคม-เมษายน ประมาณ 6 เดือนนี้ ใบจะฟุบแห้งหายไป เหลือแต่หัวใต้ดิน ระยะที่หัวแห้ง เป็นจุดสำคัญมาก โดยจะมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านอาหาร, สรีระวิทยา, การเตรียมพร้อมที่จะให้ดอกเมื่อได้ฝน ดังนั้น จึงมีวิธีการบังคับให้ออกดอกของหัวมหาลาภที่สมบูรณ์และเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว นอกจากนี้จะต้องเป็นหัวที่ผ่านการออกดอกมาแล้ว และได้สะสมอาหารคืนแล้วประมาณ 3-5 เดือน ก็ควรจะงดการให้น้ำและทำให้หัวแห้งสนิทโดยการผึ่งลมหรือขุดออกมาจากดิน หรือปล่อยให้ดินแห้งจนกระทั่งใบฟุบก็ให้ทำการปลูกใหม่ รดน้ำ ให้ปุ๋ย ดอกจะออกมาภายใน 1-2 อาทิตย์ แล้วใบก็จะตามออกมาขึ้นแน่นปกคลุมผิวดิน
ว่านมหาลาภ เหมาะสำหรับปลูกเป็นพืชคลุมดินในที่ร่ม และที่มีแสงแดดรำไรหรือมีแสงต่ำกว่า 50% ชอบที่ชื้น และจะมีใบปกคลุมสวยงามมากถ้าหากอยู่ในที่ร่มจัด เมื่อให้ดอกจะให้ก้านช่อดอกยาวมาก บางครั้งจะยาวจนดูเก้งก้างเกินไป และน่าที่จะลองใช้สารยับยั้งการเจริญเติบโตประเภท B-9 หรือ CCC เป็นต้น เพื่อลดความยาวของก้านช่อดอกก็น่าที่จะเป็นไม้กระถางที่สวยงามได้